آثار استبداداستبداد، سلطه فرد یا گروهی کوچک در حکومت است. قرآن کریم از برخی نظام‌های استبدادی یاد کرده که بارزترین آن حکومت فرعون است. برخی از آثار استبداد در این‌گونه حکومت‌های متکی بر نظر فرد یا گروهی کوچک از جامعه عبارت است از: تهدید و ارعاب، تفرقه و ایجاد نظام طبقاتی و سلب آزادی از دیگران. ۱ - تهدید و ارعابتوسل به زور و جبر و ایجاد فضایی سرشار از هراس در اجتماع و تهدید به زندان و شکنجه و قتل از پیامدهای نظام‌های استبدادی است. در این‌گونه حکومت‌ها کنشِ ناهماهنگ با افکار و امیال حاکمان واکنشی شدید در پی دارد. [۱]
زحیلی، وهبه، حق الحریه فی العالم، ص۱۷۰-۱۷۴.
[۲]
افشاری راد، مینو و آقابخشی، علی‌اکبر، فرهنگ علوم سیاسی، ص۱۱۵.
در قرآن، تهدید و ارعاب را از ویژگی‌های بارز حکومت فرعون در استیلا بر بنی‌اسرائیل برشمرده شده است: «وقالَ المَلاَُ مِن قَومِ فِرعَونَ اَتَذَرُ موسی وقَومَهُ لِیُفسِدوا فِی الأَرضِ ویَذَرَکَ وءالِهَتَکَ قالَ سَنُقَتِّلُ اَبناءَهُم ونَستَحیی نِساءَهُم...»، «و اِذ نَجَّینکُم مِن ءالِ فِرعَونَ یَسومونَکُم سوءَ العَذابِ یُذَبِّحونَ اَبناءَکُم...». آنان همواره بر شکنجه و کشتن مردان بنی‌اسرائیل و به استضعاف و زبونی کشاندن آنان اصرار می‌ورزیدند. مادر موسی (علیه‌السلام) بر اثر هراس از تهدیدهای حکومت استبدادی فرعون در کشتن فرزندان ذکور و خفقان حاکم بر جامعه، فرزند دلبند خویش، موسی (علیه‌السلام) را به الهام الهی به آب‌های رود نیل سپرد: «و اَوحَینا اِلی اُمِّ موسی اَن اَرضِعیهِ فَاِذا خِفتِ عَلَیهِ فَاَلقیهِ فِی‌الیَمِّ» و مؤمن آل‌فرعون براثر ترس و ارعاب حاکم برجامعه، ایمان خویش را از آل‌فرعون پوشیده می‌داشت: «وقالَ رَجُلٌ مُؤمِنٌ مِن ءالِ فِرعَونَ یَکتُمُ ایمنَهُ اَتَقتُلونَ رَجُلاً». در مورد تهدید خداپرستان به زندان، قتل و شکنجه از سوی فرعون در قرآن آمده است: «قالَ فِرعَونُ ءامَنتُم بِهِ قَبلَ اَن ءاذَنَ لَکُم... لاَُقَطِّعَنَّ اَیدِیَکُم واَرجُلَکُم مِن خِلف ثُمَّ لاَُصَلِّبَنَّکُم اَجمَعین»، «قالَ فِرعَونُ و ما رَبُّ العلَمین قالَ لَئِنِ اتَّخَذتَ اِلهًا غَیری لاََجعَلَنَّکَ مِنَ المَسجونین». همسر عزیز مصر (زلیخا) نیز با تکیه بر قدرت استبدادی حکومت مصر، یوسف (علیه‌السلام) را به پیروی از امیال نفسانی خویش فرا خواند و او را در صورت خودداری، به زندان تهدید کرد. ۲ - تفرقه و ایجاد نظام طبقاتیاز شگردهای حکومت‌های استبدادی و خودکامه سیاست استعماری معروف «تفرقه بینداز و حکومت کن» و تقسیم مردم به طبقات و گروه‌های مختلف، برای جلوگیری از انسجام مردم و شکستن قدرت آن‌هاست که بعضاً با استضعاف فکری و تضعیف عقول مردم و تحقیر همراه است. [۱۰]
افشاری راد، مینو و آقابخشی، علی‌اکبر، فرهنگ علوم سیاسی، ص۱۲۳-۱۲۴.
این ترفند در مورد حکومت فرعون در قرآن بازتاب بیشتری دارد: «اِنَّ فِرعَونَ عَلا فِی الاَرضِ وجَعَلَ اَهلَها شِیَعًا یَستَضعِفُ طَائِفَةً مِنهُم یُذَبِّحُ اَبناءَهُم ویَستَحیی نِساءَهُم اِنَّهُ کانَ مِنَ المُفسِدین». طبق بیان قرآن، فرعون قومش را کوچک شمرد و بدین‌سان آنها را فرمانبردار خویش گردانید: «فَاستَخَفَّ قَومَهُ فَاَطاعوهُ اِنَّهُم کانوا قَومًا فسِقین». ۳ - سلب آزادی از دیگرانفرمانروایان مستبد، برای حفظ موقعیت خویش و از دست ندادن حکومت و انحصار قدرت، به صور گوناگون، آزادی دیگران را سلب می‌کنند. فرعون به این منظور پسران بنی‌اسرائیل را می‌کشت و مؤمنان به موسی را به قطع دست و پا و به دار آویختن، تهدید می‌کرد و ایمان آوردن دیگران را به اجازه خود منوط می‌دانست. [۱۷]
زحیلی، وهبه، حق الحریه فی العالم، ص۱۷۷-۱۷۹.
۴ - پانویس
۵ - منبعپژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن، دائرة‌المعارف قرآن کریم برگرفته از مقاله «آثار استبداد»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۶/۱۷. |